Etiyoloji, Klinik Bulgular ve Yönetim Yaklaşımları
Evcil hayvanlarla yaşamak, insan sağlığı üzerinde olumlu psikososyal etkiler yaratırken; zoonotik enfeksiyonlar açısından bazı riskleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle kedilerle doğrudan temas sonucu meydana gelen çizik veya ısırıklar, Bartonella henselae bakterisinin neden olduğu ve halk arasında “kedi tırmığı hastalığı” olarak bilinen bartonelloz adlı enfeksiyöz hastalığın bulaşmasında rol oynayabilir.
1. Tanım ve Etken
Kedi tırmığı hastalığı, etkeni Bartonella henselae olan ve zoonotik özellik gösteren bir bakteriyel enfeksiyondur. Enfeksiyon genellikle kedi tırmalaması, ısırması ya da enfekte kedilerin tükürüğünün açık yaralarla teması sonucu insana bulaşır. Kediler, bu bakterinin rezervuarı olarak rol alır ve enfeksiyon çoğunlukla asemptomatik seyrettiğinden taşıyıcı oldukları dış görünüşlerinden anlaşılmaz.
Bakteri, insan vücuduna girdikten sonra lokal inflamatuvar reaksiyon başlatır ve sonrasında lenfatik sistem aracılığıyla yayılım gösterebilir. İmmün sistemi sağlam bireylerde enfeksiyon sıklıkla kendi kendini sınırlayıcı bir seyir izlerken; bağışıklık sistemi baskılanmış hastalarda ciddi komplikasyonlar gelişebilir.
2. Bulaş Yolları ve Risk Faktörleri
Bartonellozun başlıca bulaş yolları şunlardır:
- Kedi tırmalaması: En yaygın bulaş yoludur. Cilt bütünlüğünü bozan bu tür travmalar, bakterinin deri altına geçişini kolaylaştırır.
- Kedi ısırığı: Bakteri doğrudan dolaşım sistemine ulaşabilir.
- Enfekte tükürüğün açık yarayla teması: Daha nadir görülmekle birlikte risk oluşturmaktadır.
- Pire vektörlüğü: Kediler arası Bartonella henselae geçişi sıklıkla pireler aracılığıyla olur. İnsanlara doğrudan pire yoluyla bulaş nadirdir, ancak dolaylı yoldan riski artırır.
Risk altında olan gruplar:
- Bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler (HIV/AIDS hastaları, organ nakli alıcıları, kemoterapi görenler)
- Küçük çocuklar ve ileri yaşlı bireyler
- Sokak hayvanları ile yoğun temas hâlinde olan kişiler
- Veteriner hekimler, hayvan barınağı çalışanları
3. Klinik Bulgular
Enfeksiyonun inkübasyon süresi genellikle 3 ila 10 gün arasında değişmekte olup, enfeksiyon sıklıkla lokal belirtilerle başlar. Klinik tablo genellikle üç düzeyde incelenebilir:
3.1. Lokal Bulgular
- Tırmık veya ısırık yerinde gelişen eritematöz papül veya püstül
- Lezyonun çevresinde hafif ödem ve ağrı
3.2. Bölgesel Bulgular
- Lezyona komşu lenf nodlarında büyüme ve hassasiyet (lenfadenopati)
- En sık etkilenen bölgeler: aksilla, servikal bölge, inguinal bölge
3.3. Sistemik Bulgular
- Subfebril veya febril ateş
- Baş ağrısı, miyalji, halsizlik
- Anoreksi, bulantı, karın rahatsızlığı
3.4. Nadir Komplikasyonlar
- Nörolojik tutulum: Ensefalopati, nörit
- Göz tutulumu: Nöroretinit, Parinaud oculoglandular sendromu
- Hepatosplenomegali
- Endokardit (özellikle prostetik kapak taşıyan bireylerde)
4. Tanı Yöntemleri
Tanı, öncelikle klinik öykü ve fizik muayene bulgularına dayanır. Kediyle temas öyküsü ve eşlik eden lenfadenopati tanı açısından yüksek öneme sahiptir.
Tanısal yaklaşımlar:
- Serolojik testler: B. henselae‘ye karşı oluşmuş IgG ve IgM antikorlarının saptanması (IFA, ELISA)
- PCR testi: Moleküler düzeyde bakteriyel DNA varlığının gösterilmesi
- Lenf nodu biyopsisi: Atipik olgularda malignite ekarte edilmek isteniyorsa önerilir
- Kan kültürü: Daha çok immünsüprese bireylerde anlamlıdır, ancak zordur çünkü bakteri kültürde yavaş ürer
5. Tedavi Yaklaşımları
5.1. Hafif Vakalar
İmmün sistemi sağlam bireylerde enfeksiyon genellikle destek tedavisi ile kendiliğinden geriler. Antibiyotik tedavisine çoğu zaman gerek duyulmaz.
5.2. Orta-Ağır Vakalar
Ateş, belirgin lenfadenopati, sistemik belirtiler veya immünsüpresyon varlığında antibiyotik tedavisi önerilir.
- Tercih edilen antibiyotikler:
- Azitromisin (ilk seçenek)
- Doksisiklin
- Rifampin (göz tutulumu veya ağır vakalarda kombinasyon)
- Gentamisin (endokardit vakalarında)
5.3. Semptomatik Destek
- Analjezik ve antipiretikler
- Gerekli durumlarda cerrahi drenaj (fluktuan lenf nodları)
6. Korunma Stratejileri
Enfeksiyondan korunma amacıyla bireysel ve çevresel önlemler alınmalıdır:
- Kedilerle oyun sırasında agresif temastan kaçınılmalı
- Tırmalama veya ısırık sonrası bölge bol sabun ve su ile yıkanmalı, antiseptik uygulanmalı
- Kedilere düzenli veteriner kontrolleri yapılmalı, pire mücadelesi aksatılmamalı
- Bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerin yavru kedilerden uzak durması önerilir
7. Sıkça Sorulan Sorular
Ev kedilerinden bartonella bulaşır mı?
Evet. Dış ortamla teması olmayan ev kedileri de, geçmişte geçirdiği pire enfestasyonu nedeniyle B. henselae taşıyıcısı olabilir. Her kedi tırmalaması bulaş anlamına gelmez, ancak dikkatli olunmalıdır.
İyileşme süresi nedir?
Çoğu vakada klinik belirtiler 2–4 hafta içinde geriler. Lenfadenopati bazı durumlarda 2–3 ay kadar sürebilir.
Bartonelloz ölümcül müdür?
İmmün sistemi sağlam bireylerde mortalite riski yok denecek kadar azdır. Ancak immünsüprese hastalarda nadir ancak ciddi komplikasyonlar görülebilir.
Her tırmık enfeksiyon belirtisi midir?
Hayır. Ancak tırmık sonrası gelişen lokal enfeksiyon bulguları ve sistemik semptomlar varsa enfeksiyon şüphesiyle hekime başvurulmalıdır.
Hangi doktora başvurulmalıdır?
İlk değerlendirme aile hekimi veya iç hastalıkları uzmanı tarafından yapılabilir. Gerekli görülmesi durumunda hasta enfeksiyon hastalıkları uzmanına yönlendirilmelidir.
8. Sonuç
Kedi tırmığı hastalığı, çoğu bireyde kendi kendini sınırlayan bir enfeksiyon olmakla birlikte; immünsüprese hastalarda ciddi sistemik tutulumlara yol açabilir. Bu nedenle enfeksiyonun tanınması, uygun şekilde yönetilmesi ve korunma stratejilerinin uygulanması halk sağlığı açısından önemlidir. Hayvanlarla temas sonrası gelişen enfeksiyon bulguları dikkate alınmalı, geç kalmadan tıbbi destek sağlanmalıdır.